ask a question

नपुंसकलिंग (Neuter Gender)


नपुंसकलिंग

लिंग तीन प्रकार के होते है -  पुल्लिंग,  स्त्रीलिंग, नपुंसलिंग
बालक  - पुल्लिंग  है,  बालिका – स्त्रीलिंग । अब नपुंसलिंग का प्रयोग करेगें -  तद्  =   नपुंसलिंग।
 
एकवचन द्विवचन बहुवचन
तत् ते तानि
                                                                            
उदाहरण के लिये  -  फल, पुष्प, कमल, मोटरयान, वायुयान आदि शब्द नपुंसलिंग होते है। प्रथमा और द्वितीया विभक्ति को छोड़कर बाकी विभक्ति पुल्लिंग की तरह होती है।      

नपुंसकलिंग शब्द के उदाहरण

अकारान्त नपुंसलिंग शब्द 
 
फल, मित्र, कानन, धन, मूल (जड़), वन, मुख, कमल, कुसुम, पुष्प, नक्षत्र, पत्र (कागज या पत्ता ), बीज, जल, गगन, शरीर, पुस्तक, ज्ञान, सुख, दुःख, पाप, पुण्य, रक्त (खून), रजत (चाँदी), गगन (आकाश), हिम (पाला, बरफ)

इकारांत नपुंसलिंग शब्द 

वारि (पानी ), अस्थि (हड्डी ), दधि (दही ), सक्थि (जाँघ)

उकारांत नपुंसलिंग शब्द 

मधु (शहद), वस्तु, दारु (काठ), जानु (घुटना ), जतु (लाख ), तालु, सानु (पर्वत की चोटी)

तत् = वह,  मधुरम् =  मीठा, तत्  पुष्पम् = वह फूल, मोटरयानम् = मोटरगाड़ी।

एकवचन
फलम् मधुरम् भवति                        
पुष्पम् सुन्दरम् भवति                       
मोटरयानम् गच्छति                            
तत् गृहं सुन्दरं अस्ति                           
आम्रम् मधुरम् भवति                       

द्विवचन
फले मधुरे भवतः
पुष्पे सुन्दरे भवतः
मोटरयाने गच्छतः
ते गृहे सुन्दरं स्तः
आम्रम् मधुरे भवतः

बहुवचन
फलानि मधुरानि भवन्ति
पुष्पानि सुन्दरानि भवन्ति
मोटरयानानि गच्छन्ति
तानि गृहानि सुन्दरानि सन्ति
आम्रानि मधुरानि भवन्ति 

अस्  धातु  = होना, लट् लकार -वर्तमानकाल
 
  एकवचन द्विवचन बहुवचन
प्रथम पु. अस्ति स्तः सन्ति
मध्यम पु. असि स्थः स्थ
उत्तम पु. अस्मि स्वः स्मः
                                                                                                    
भू  - भव  = होना  - लट् लकार   - वर्तमानकाल
 
  एकवचन द्विवचन बहुवचन
प्रथम पु. भवति भवतः भवन्ति
मध्यम पु. भवसि भवथः भवथ
उत्तम पु. भवामि भवावः भवामः

इस प्रकार अन्य सभी धातुएँ चलाई जाती है।
फल  मीठा होता है -फलम् मधुरम् भवति
वे पुस्तके सुन्दर है - तानि  पुस्तकानि सुन्दराणि  सन्ति
दो वायुयान उड़ते है - वायुयाने उत्पततः
वह घर सुन्दर है - तत् गृहम् सुन्दरं अस्ति
फूल सुन्दर होते है – पुष्पानि सुन्दराणि भवन्ति।

Browse more topics below on Sanskrit Grammar

time: 0.0308849812